Paro, dag 31

Na de lunch (woensdag 17-12) vertrekken we naar Paro. Weer door de bergen slingerend, maar toch deels geslapen en 4 uur later komen we in Paro aan. Onderweg kwamen we op een plek waar veel mensen naar beneden in het ravijn stonden te kijken. De sporen op de weg lieten niet veel te raden over. Op een diepte van zo’n 40 meter lag een vrachtauto. Men was de spullen naar boven aan het sjouwen om alles in een andere vrachtauto te laden. De chauffeur was zwaargewond naar het ziekenhuis vervoerd. Vermoedelijk in slaap gevallen of te veel gedronken, zo ging het verhaal. Verder waren er geen gewonden.
Het hotel was schitterend, genaamd Olatang. Voorheen was het veel gebruikt voor de koninklijke gasten, maar nu is het eigendom van het reisbureau, waar we hebben geboekt, genaamd Bhutan Tourism Corporations Ldt.
Marianne is nog steeds niet helemaal in orde, ze maakt wel alles mee, maar kan er niet volledig van genieten. Vermoeid van de reis rusten we wat uit in onze cottage, een werkelijk schitterend huisje in traditionele stijl met uitzicht op de vallei.

De eerder genoemde Zuid-Afrikaan Phil, had al wat ervaring opgedaan in het Bhutaanse uitgaansleven en nodigde ons uit die avond mee te gaan. Zijn gids en driver zijn duidelijk anders dan de onze, ook wel wat vanwege de uitdagende invloed die hij op hen heeft. Hij is alleen en een duidelijke levensgenieter. We zijn ze al eens overdag tegengekomen waarbij ze alle drie, dus ook de driver wel wat teveel hadden gedronken.
We gaan die avond in Paro uit, ieder met eigen gids en driver, leek ons meer verantwoord, vooral voor de terugweg met al die slingerweggetjes. Onze gids en driver zijn erg serieus, soms wel wat tè. Ze voelen zich erg verantwoordelijk.
Eerst gaan we naar een speciaal voor ons geopende bar van een vriend van onze gids. En dus zijn we de enige gasten. Het ziet er niet echt als een bar uit, maar het bier smaakt goed. Daarna gaan we naar een bijna verduisterde discotheek, alleen wat laserstralen en de bar geven wat verlichting. We drinken wat en maken een dansje tussen de teenagers, ouder dan 18 was zo te zien niemand. De muziek was herkenbaar, maar wel erg hard. We houden het na een uurtje voor gezien en gaan terug naar het hotel. De volgende dag vertelt Phil dat ie zich wel aardig heeft vermaakt, dat het laat was geworden en dat hij was lastig gevallen door twee dronken meisjes. Of hij dat echt lastig had gevonden betwijfelen we.

De dag erop (dag 32), donderdag 18-12 doen we een ‘hiking’ naar het klooster ‘taktsang’, oftewel ‘het tigersnest’. De legende vertelt dat daar het Boeddhisme is ontstaan; het is de meest heilige plek in de Himalaya. Op een goede dag in de 8e eeuw vloog een goeroe op de rug van een tijger naar deze plek. Dat verklaart al de naam. De omgeving stond bekend om de vele mensen die er omkwamen. Zoals in meer van dit soort verdachte situaties waren ook hier de demonen de schuldigen. De goeroe verdreef met zijn wijsheid en kracht de demonen en stichtte op die plek het klooster. Het klooster is vrijwel geheel in een ca 200 meter steile de rots gebouwd.
In 1998 viel het klooster ten prooi aan een brand waarbij alleen het heilige deel waar de goeroe wordt vereerd, gespaard bleef. In dat zelfde jaar is het klooster herbouwd.
Het is een behoorlijk klim van 2200 naar 3100 meter, maar zeer de moeite waard en de nodige mooie plaatjes worden geschoten. Het doet ons weer aan de trekking in Nepal denken gezien de vele trappen die we moeten bedwingen. We zijn heen en terug zo’n 6 uur onderweg. Halverwege lunchen we in een leuk restaurantje, waar zelfs de Buthaanse versie van de midwinterhoorn is te vinden. Een heel mooi inschuifbaar van koper gemaakte 2.5 meter slanke hoorn. Uiteraard onze longen er even in uitgeblazen onder grote hilariteit van de locals.
Tijdens de wandeling bieden de verschillende locals hun waren aan. Als we passeren wordt steevast ‘shopping’ geroepen. Een leuke omschrijving voor een kleedje met allerlei handwerkjes, houtsnijwerken e.d. erop.
Na avondeten lekker ontspannen in onze cottage, filmpje gekeken, even lekker samen. Dat was al even geleden, want vanaf Nepal zijn we al onderworpen aan het aangeboden programma, eigen keuze natuurlijk, maar betekent wel steeds in aanwezigheid van gids of andere vorm van begeleiding.
De Bhutaanse tv kent een groot aantal zenders, waaronder diverse filmzenders. Als je wilt kun je de hele dag film kijken, bekende maar verouderde bioscoopfilms. We vinden zelfs een Duitse zender. Dat voelde wel even dichtbij, maar niet genoeg.
We gaan naar bed, maar zijn alert. De nacht ervoor werd Marianne verschrikt wakker van iets dat in haar haar zat. We hadden al wel wat vreemde geluidjes gehoord, maar dat niet in verband met een dier gebracht. Bij nader onderzoek bleek een slipje van Marianne te zijn verplaatst. Het mannelijke geslacht van het dier leek daarmee te zijn vastgesteld. Maar welk dier zou nu belang hebben bij een slipje; een travestier zou beslist opgevallen zijn. Het moest een soort muis zijn, meenden we; een Buthaanse slipmuis misschien??
We doen de verlichting op een paar plekken aan, zodanig dat we overzicht hebben maar toch kunnen slapen. We liggen stil, maar waakzaam. Marianne heeft zich als een Dzong, een fort, ingepakt. Aan beide kanten van het hoofdkussen heeft ze plastic zakken met een kleine inhoud liggen, die geheid geluid maken bij de minste aanraking. Diep onder de dekens biedt nog niet voldoende bescherming want door de grote handdoek om haar hoofd wordt deze slechts nog herkend aan de zichtbare mond en neus. Marianne valt zo te horen al vrij snel in slaap maar Reinier wil het mysterie oplossen. Na enige tijd is het gekrabbel van iets te horen. Dit houdt even aan en nadat er iets in het halletje bij de badkamer omvalt, verplaatst Reinier zich snel, soepel en geruisloos naar de plaats van het geluid. Hij ziet nog net een niet ge-identificeerd iets in een gat bij de badkamerdeur verdwijnen. Opnieuw is een slipje van Marianne verplaatst; er schijnt iets aantrekkelijks mee te zijn. In het verdachte gat wordt een handdoekje gepropt en het slipje wordt als lokmiddel strategisch op een plek in de kamer geplaatst, waarop Reinier prima uitzicht heeft. Er gebeurt niets, Reinier valt ook in slaap en de volgende dag halen we het handdoekje uit het gat. Het is behoorlijk aangevreten. Later ontdekken we dat het kruis van het verplaatste slipje van die nacht ervoor ook is weggevreten. Een muis op kruistocht…?
Over eten gesproken…We eten hier prima, een tweede keer opscheppen is een dagelijks ritueel. Er is elke dag wel keuze uit rijst of aardappeltjes. De groente is hier wel lekker, maar wat eentonig met worteltjes, broccoli en boontjes, die zijn gestoomd. Vis en vlees elke dag in een lekker sausje. De patat die Marianne op een goed moment ontdekt voelt na bijna elke dag rijst, als een feestmaal.


Vrijdag 19-12 (dag 33) maken we ons klaar voor vertrek naar Calcutta. We vliegen om 11.50 uur en moeten 3 uur vooraf aanwezig zijn. Rond 09.30 uur vertrekken we na het ontbijt, we nemen afscheid van wat mensen en laden de spullen voor de laatste keer in de Hyundai, soms te traag bestuurd door onze driver. Met Jimba krijgen we een wat strakkere band dan met Karma, die nauwelijks Engels spreekt en bescheiden stil is. (waarschijnlijk komt dit, omdat hij uitgetreden is als monnik en nooit de engelse taal heeft geleerd). Op het vliegveld nemen we ook afscheid van Jimba en Karma, bedanken hen hartelijk, wisselen nog wat laatste gegeven uit en voorzien hen van een goeie fooi.

We kijken terug op een geweldig mooie week, die ons altijd zal bijblijven. In eerste instantie door de mensen die een bijna altruïstische instelling hebben. Het voorbeeld van de voorste rij in de tent. Maar ook het verhaal dat Jimba vertelt. Zijn vrouw had een keer $600 en 35000 roepies in een taxi laten liggen. Onvoorstelbaar geld voor hen en het was hun laatste geld. We kunnen onze fantasie wel de vrije loop laten hoe jij en wij hierop zouden reageren. Maar Jimba maakte zich hierover totaal niet druk. Hij meende dat degene die het geld had gevonden het waarschijnlijk harder nodig had dan zij. Heel mooi als je zo kunt denken en voelen.
De vriendelijkheid van de mensen is echt gemeend, en het is puur; er zit geen belang achter, terwijl dat in Nepal en India als men je aanspreekt in 9 van de 10 gevallen wel zo is. Niemand bedelt er en mensen laten je met rust, soms kijken ze niet eens naar je. Als je de mensen groet reageren ze wat ongemakkelijk en lachen bescheiden naar je.
In tweede instantie is het overheidsbeleid erg bijzonder. De samenspraak tussen overheid en Boeddhisme waarborgt de Boeddhistische principes in het overheidsbeleid, waardoor niemand tekort wordt gedaan. Er zijn twee politieke partijen in het land die borg staan voor de nog relatief jonge democratie. Andere politieke groeperingen lukte het niet om een partij te worden vanwege de criteria die daarvoor golden. Maar natuurlijk speelt de koning de allerbelangrijkste rol. Zijn wil is wet, maar de beslissingen zijn uitvoerig getoetst bij lama en (vertegenwoordiging van)de bevolking. En hij wil het beste voor de bevolking en wil Bhutan zuiver houden door zoveel mogelijk weren van verkeerde invloeden. Daarom gaat het tarief voor toeristen per 1-1-09 van $200 per dag p.p. naar $250. Van dat bedrag gaat overigens 60% naar de overheid, 20% is toeristenbelasting dus ook naar de overheid en 20% is voor het reisbureau dat de toerist begeleidt. Vorig jaar zijn er ongeveer 21.000 toeristen in Bhutan geweest en dit jaar verwacht men de 25.000 te halen. Leuk zakcentje voor de overheid; maar ze doen er goeie dingen voor, dat is ons wel duidelijk. Het komt grotendeels ten goede aan de bevolking. Anders staat het wel vreemd, dergelijke commerciële bedragen voor een Boeddhistisch land.
De tariefverhoging moet het toerisme wat terugdringen, want men denkt dat er negatieve invloeden door ontstaan. Men is bv geen fooien gewend, maar toeristen geven dat wel en een kleine fooi in onze beleving is al snel een heel bedrag in de beleving van de Bhutanees. Dat dit op een gegeven moment leidt tot verwachtingen is voorspelbaar. Ook spelen drugs en drank een rol. Jimba vertelde dat de jeugd drugs gebruikt weliswaar een kleine groep op zeer kleine schaal maar het begin is er en men maakt zich er zorgen om. Er komt weleens een steek- en vechtpartij voor. Er zijn ook werkeloze jongeren. Daarvoor zijn wel projecten, maar er is al een vorm van verwend gedrag. Jongeren zijn al veel minder bereid om zwaar fysiek werk te doen (komt ons bekend voor) en de discipline ontbreekt bij die groep.
Overigens bestaat er in Bhutan een soort nationale CAO. Er zijn 3 levels van inkomens afhankelijk van de positie die men heeft. Het is niet zo dat iedereen evenveel verdient. En binnen die levels bestaan nog een aantal niveaus. Degenen die veel verdienen moeten meer belasting betalen.
Het terugdringen van het toerisme is wat tegenstrijdig met de inspanningen die Jimba doet om ons en iedereen die we kennen naar Bhutan te lokken. Hij belooft voor iedereen klaar te staan. En dan kan het ook 40-50% goedkoper dan het genoemde tarief. Dan moet je het rechtstreeks regelen met zijn reisorganisatie en moet je je met 3-5 personen aanmelden; dat spaart een bedrag aan belasting uit. Hadden we dat maar geweten!
De bronnen van inkomsten voor Buthan zijn energie, toerisme en landbouw, in die volgorde. De energie wordt ondermeer met India geruild voor arbeidskrachten en kennis voor de infrastructuur.
En tenslotte is de natuur schitterend mooi, onaangetast. De bergen liggen prachtig overlappend en aansluitend aan elkaar en in de vallei stroomt een kristalheldere en onvervuilde, kronkelende rivier.
De oorspronkelijkheid van de natuur is hier gelijk aan die van de mensen. Hoe lang dit bijzondere land dit kan volhouden vragen we ons af met de invloeden van toerisme, tv en internet. Zolang de Boeddhistische principes blijven bewaard en toegepast is er een goede kans dat het lange tijd goed blijft gaan.